9.1.1 ปัญหาด้านเศรษฐกิจ ในสมัยต้นของกรุงธนบุรี ได้แก่ ปัญหาทางด้านปากท้องของราษฎร การเสียกรุงศรีอยุธยาแก่พม่าเป็นครั้งที่ 2 ในพ.ศ.2310 นั้นทำให้ประเทศชาติต้องประสบกับความพินาศย่อยยับอย่างใหญ่หลวงแทบทุกด้านทุกทาง เศรษฐกิจของประเทศต้องอยู่ในภาวะตกต่ำอย่างยิ่ง ชนิดที่ไม่เคยมีมาในกาลก่อน การทำไร่ไถนา การค้าขายกับต่างประเทศ ต้องหยุดชะงักโดยสิ้นเชิง สังคมไทยต้องเผชิญกับทุพภิกขภัยครั้งใหญ่ยิ่งด้วยมิได้ทำไร่ไถนาติดต่อกันมาถึง 2 ปี เหตุที่ต้องอยู่ในสภาวะสงคราม ข้าศึกเข้ามาคุกคามย่ำยีอยู่ทั่วไป

เมืองไทยเราครั้งนั้นเกิดอาหารอัตคัดขาดแคลนอย่างหนัก ประชาชนต้องอดอยากผ่ายผอมกันทั่วไป จนถึงเจ็บป่วยล้มตายลงเป็นอันมาก เป็นที่น่าสังเวชสลดใจยิ่งนัก อีกทั้งเสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่ม ก็ขาดแคลนหนักด้วยอีกเช่นกัน

พงศาวดารกรุงศรีอยุธยาภาษามคธ ซึ่งพระพิมลธรรม (ต่อมาได้เลื่อนขึ้นเป็นสมเด็จพระวันรัต ในสมัยรัชกาลที่ 1) ได้แต่งขึ้นไว้ มีกล่าวถึงสภาพทุพภิกขภัยที่มหาชนชาวไทยได้เผชิญกันในครั้งนั้นไว้ ดังนี้

“ ในกาลคราวนั้น มนุษยนิกรทั้งหลายในกรุงศรีอยุธยา มีความโศกปริเทวทุกข์โทมนัสคับแค้นใจ ทั้งมีความหิวอดอยาก จนมีกำลังทุพพลภาพมาก บางเหล่าก็พลัดพรากจากญาติและมิตรบุตรภรรยามารดาบิดา ต่างคนต่างวินาศจากเครื่องอุปโภคบริโภค ธนธัญหิรัญสุวรรณรัตน์ เป็นคนอนาถาทุคคตะกำพร้า ดังคนจัณฑาล ไม่มีอาหารจะบริโภค และปราศจากเครื่องอาภรณ์ผ้านุ่งห่มและที่อยู่ มีรูปกายอันซูบผอมผิวพรรณวิปริต อาศัยเลี้ยงชีพด้วยผลไม้และใบไม้และเครือลดาวัลย์ เง่าบัว รากมันรากไม้ ใบไม้ เปลือกไม้ ดอกไม้ เป็นต้น

เป็นคนกำพร้าอนาถาเที่ยวไปในราวป่า เที่ยวไปในนานาประเทศ เลี้ยงชีวิตได้ด้วยความลำบากยิ่งนัก ก็แหละมนุษยนิกรเหล่านั้นคุมกันอยู่เป็นพวกๆ อยู่เรี่ยรายกันไปในที่ต่างๆ ต่างพวกต่างก็ประหารแย่งชิงปล้นซึ่งกันและกัน แย่งชิงซึ่งข้าวเปลือก ข้าวสาร เกลือเป็นต้น คนเหล่านั้นบางคนก็ไม่มีอาหาร บางคนก็มีอาหารน้อย จนร่างกายผ่ายผอมทุพพลภาพ มีมังสะและโลหิตน้อย ประกอบด้วยความทุกข์ร้อนอันสาหัส ถึงแก่ความตายบ้างไม่ตายบ้าง ”

“ พวกสยามจับอาวุธขึ้นต่อต้านพระสงฆ์ ซึ่งพวกเขากล่าวหาว่าทรยศต่อพวกเขา “ พระเจดีย์ถูกปล้นและพระพุทธรูปถูกทำลายเพื่อเอาเงินซึ่งอยู่ภายในองค์พระ… ” ปัญหาการขาดแคลนอาหารร้ายแรงมากจนถึงขั้นล้มตายวันละหลายคน ส่วนพวกที่เหลือก็ไม่มีพลกำลังที่เข้มแข็ง นอกจากนี้ เสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่มก็ขาดแคลนไปด้วย ความขาดแคลนปัจจัย 4 อันเป็นสิ่งสำคัญในการดำรงชีวิตอย่างรุนแรง ทำให้เกิดความสับสนอลหม่าน สังคมไม่ดำเนินไปตามกฎเกณฑ์ที่เคยทำมา ช่วงก่อนเสียกรุงศรีอยุธยา คนที่มีทรัพย์สมบัติมากจะนำทรัพย์สมบัติที่มีไปฝังตามที่ต่างๆ และที่วัด ดังนั้น เมื่อคนอดอยากมากเข้า ก็มีบางคนเข้าปล้นวัด จับอาวุธขึ้นต่อต้านพระสงฆ์ ทำลายพระพุทธรูป พระเจดีย์ หรือสถานที่ต่างๆ ที่คาดว่าจะมีทรัพย์สมบัติซ่อนอยู่ เพื่อให้ได้มาซึ่งทรัพย์สมบัติเพื่อใช้ประทังชีพ ดังในประชุมพงศาวดารภาคที่ 39 กล่าวว่า “ พวกไทยด้วยความเชื่อถืออะไรของเขาอย่างหนึ่ง ได้เอาเงินและทองบรรจุไว้ในองค์พระพุทธรูป เป็นอันมาก เงินทองเหล่านี้บรรจุไว้ในพระเศียรก็มี ในพระอุระก็มี ในพระบาทก็มี และตามพระเจดีย์ต่างๆ ได้บรรจุไว้มากกว่าที่แห่งอื่น… ในพระเจดีย์องค์เดียวเท่านั้น ได้มีคนพบเงินถึง 4 ไห และทอง 3 ไห ผู้ใดที่ทำลายพระพุทธรูปลงแล้วไม่ได้เหนื่อยเปล่าจนคนเดียว ”
การขุดทรัพย์สมบัติดังกล่าว ช่วยต่ออายุให้ประชาชนบางคนได้ แต่ปัญหาการขาดแคลนอาหาร เพราะไม่สามารถเพิ่มผลผลิตได้ ทำให้ทรัพย์สมบัติพวกเงินทอง มีคุณค่าลดลง ทองคำเป็นสิ่งที่หาง่ายจนถึงกับหยิบกันเล่นเป็นกำ ๆ ตามถนนหนทางเต็มไปด้วยถ่านและเศษทองแดง วัดวาอารามและบ้านเมืองถูกขุดคุ้ยจนพรุนไปหมด

อย่างไรก็ตาม การนำทรัพย์สมบัติออกมาใช้จ่ายในครั้งนี้ ก็เป็นประโยชน์ทางเศรษฐกิจอยู่บ้าง เพราะทำให้เกิดการหมุนเวียนทางการเงิน จะเป็นประโยชน์ในช่วงต่อมาเมื่อเศรษฐกิจกระเตื้องขึ้น เริ่มมีผลผลิตพอที่จะติดต่อค้าขายกับต่างเมืองได้ (พระราชประวัติและพระราชกรณียกิจ ในสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช , งานพระราชทานเพลิงศพ นส.ผัน ณ นคร, 20 กันยายน 2524 : 5)

จดหมายเหตุของพวกคณะบาทหลวงฝรั่งเศส ที่ได้เข้ามาอยู่ในเมืองไทยเวลานั้น ได้บันทึกถึงเรื่องทุพภิกขภัยครั้งนั้นไว้ ในประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 39 ดังนี้

“ ค่าอาหารการรับประทานในเมืองนี้แพงอย่างที่สุด เวลานี้ข้าวสารขายกันทะนานละ 2 เหรียญครึ่ง คนที่หาเลี้ยงชีพด้วยการรับจ้างนั้น ถึงจะหมั่นสักเพียงไร ก็จะหาซื้ออาหารรับประทานแต่คนเดียวก็ไม่พอ เมื่อเป็นเช่นนี้ บุตรภรรยาจะเป็นอย่างไร… ”

อีกตอนหนึ่งมีกล่าวไว้ว่า “ …พวกไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินต้องรับความเดือดร้อน ต้องล้มตายวันละมากๆ เพราะอาหารการกินอัตคัดกันดารอย่างที่สุด ในปีนี้ (พ.ศ. 2312) ได้มีคนตายมีจำนวนมากกว่าเมื่อครั้งพม่าเข้ามาตีกรุงศรีอยุธยา… ”