เหตุที่พระเจ้าตากสินไม่ตั้งเมืองหลวงอยู่ที่กรุงเก่านั้น ก็ด้วยกรุงเก่าเป็นเมืองกว้างใหญ่ ทั้งพระราชวังก็มีประสาท สูงใหญ่ถึง 5 องค์ และวัดวาอารามก็ล้วนแต่ใหญ่โต เมื่อบ้านเมืองถูกพม่าข้าศึกและพวกทุจริตเอาไฟเผา เป็นอันตรายเสียหายจนเกือบหมดสิ้น เจ้าตากพึ่งรวบรวมกำลังตั้งพระองค์ขึ้นใหม่ๆ จะเอากำลังวังชาทุนรอน ที่ไหนไปซ่อมแซมบ้านเมืองที่ใหญ่โต ซึ่งทำลายแล้วให้กลับคืนคงดีขึ้นเป็นพระนครราชธานีได้เล่า ประการหนึ่งถ้ามีข้าศึกศัตรูเข้ามา รี้พลที่จะรักษาหน้าที่เชิงเทินก็มีไม่พอ ด้วยผู้คนแตกฉานซ่านเซ็น ไปคนละทิศละทาง รวมกันไม่ติด ผู้คนจึงรวมได้น้อย (พระราชพงศาวดารกรุงเก่า : 70)

เรื่องที่สมเด็จพระเจ้าตากสินฯ ทรงย้ายเมืองหลวงจากกรุงศรีอยุธยามาอยู่ที่กรุงธนบุรีนั้น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพได้ทรงวิจารณ์ว่า “ เมื่อพิเคราะห์ดูตามเหตุการณ์ ที่ปรากฏในพระราชพงศาวดารต่อมาเห็นว่า เจ้าตากลงมาตั้งเมืองธนบุรีเป็นราชธานีนั้น เหมาะแก่ประโยชน์ ทุกอย่าง ถ้าหากว่าสมเด็จพระอดีตมหาราชได้มาไล่เจ้าตากมิให้ตั้งอยู่ที่กรุงศรีอยุธยา ก็ขับไล่ด้วยไมตรีจิต ตักเตือน มิให้พลาดพลั้งไปด้วยเห็นแก่เกียรติยศ เพราะกรุงศรีอยุธยาถึงเป็นที่มีชัยภูมิ ด้วยลำน้ำล้อมรอบ และเป็นเมืองที่มีป้อมปราการมั่นคงก็จริง แต่รี้พลของเจ้าตากที่มีอยู่ไม่พอจะรักษากรุงศรีอยุธยาต่อสู้ข้าศึก และขณะนั้นศัตรูยังมีมาก ทั้งพม่าและไทยก๊กอื่นๆ อาจจะยกมาย่ำยีในเมื่อหนึ่งเมื่อใด กรุงศรีอยุธยาอยู่ในทาง ที่ข้าศึก จะมาถึงได้สะดวกทั้งทางบกและทางน้ำ ถ้ามีกำลังไม่พอรักษา ขืนตั้งอยู่ที่กรุงศรีอยุธยาก็คงเป็นอันตราย การที่ลงมาตั้งอยู่เมืองธนบุรีก็ไม่ห่างไกลกับกรุงศรีอยุธยา มีอำนาจอยู่ที่เมืองธนบุรีก็เหมือนมีอำนาจ อยู่ในกรุงศรีอยุธยา แต่ได้เปรียบที่เมืองธนบุรี ตั้งอยู่ที่ลำน้ำลึกใกล้ทะเล แม้ข้าศึกมาทางบกไม่มีทัพเรือเป็นกำลัง ด้วยแล้ว ก็ยากที่จะมาตีเมืองธนบุรี ถ้าจะมีข้าศึก มาตี เมืองธนบุรีก็มีป้อมปราการ และเป็นเมืองขนาดย่อม พอกำลังกองทัพบกทัพเรือของเจ้าตากจะรักษาได้ โดยที่สุดถ้าจะรักษาไว้ไม่ได้จริงๆ ก็อยู่ใกล้ปากน้ำ อาจจะลงเรือล่าทัพกลับไปเมืองจันทบุรีอย่างเดิมได้สะดวก ลงมาตั้งอยู่เมืองธนบุรี เหมาะแก่ยุทธวิธี ดังกล่าวมานี้ประการหนึ่ง และ ยังเหมาะในทางการเมือง อันเป็นข้อสำคัญอีกอย่างหนึ่ง เมืองธนบุรีตั้งปิดปากน้ำทางที่หัวเมืองเหนือทั้งปวงจะไปมากับต่างประเทศ เช่นเดียวกับกรุงศรีอยุธยาเป็น ที่สกัดกั้น มิให้ หัวเมืองเหนือ ที่ตั้งตัวเป็นใหญ่อยู่ก๊กอื่น หาเครื่องศัตราวุธยุทธภัณฑ์ มาจากต่างประเทศได้ แต่เจ้าตากเองอาจจะหาได้โดยง่าย

ด้วยเหตุนี้เจ้าตากตั้งอยู่เมืองธนบุรีก็เหมือนมี ฉายาอำนาจ ข่มขึ้นไปถึงหัวเมืองฝ่ายเหนือทั้งปวง จะเป็นด้วยแลเห็นประโยชน์ดังกล่าวนี้ เจ้าตากจึงลงมาตั้งเมืองธนบุรีเป็นราชธานี ความดำริก็คงถูกต้อง ” (ทวน บุญยนิยม , 2513 : 67-68)

สรุปสาเหตุที่ไม่ตั้งกรุงศรีอยุธยากลับขึ้นเป็นราชธานี  คือ